Tuần trước, thị trường chứng khoán Mỹ lao dốc khi Tổng thống Donald Trump công bố một loạt các khoản thuế và hình phạt đối với Trung Quốc.

 

Chuyện thoạt nhìn có vẻ ngược đời vì lẽ ra các doanh nghiệp phải hài lòng về tin này: Nếu hàng hóa từ Trung Quốc đột nhiên đắt hơn, khách hàng sẽ có nhiều khả năng chuyển sang đồ Mỹ và thậm chí người bán có thể tăng giá. Vậy điều gì giải thích phản ứng tiêu cực từ thị trường và làn sóng phản đối của các lãnh đạo ngành?

 

Câu trả lời: Nhà đầu tư lo sợ một cuộc chiến thương mại khiến mọi người đều bị ảnh hưởng.

 

Chiến tranh thương mại (CTTM) là gì?

 

CTTM bắt đầu khi một quốc gia dựng lên hàng rào thương mại, khiến cho việc bán hàng hoá và dịch vụ của nước ngoài tại đó khó khăn hơn. Rào cản thương mại có thể được thực hiện dưới hình thức thuế quan (thuế đối với hàng hoá nhập khẩu), hạn ngạch (giới hạn số lượng hàng hoá có thể nhập khẩu) hoặc các quy định nghiêm ngặt khiến các công ty nước ngoài không thể vào thị trường. Cuộc chiến thực sự nổ ra khi nước còn lại trả đũa bằng các rào cản thương mại của mình và 2 bên cứ thế "ra đòn" qua lại.

 

CTTM nổi bật nhất thế kỷ 20 được châm ngòi bởi luật thuế Smoot-Hawley 1930, khi Mỹ áp mức thuế cao với khoảng 20.000 sản phẩm nhập khẩu. Dưới sự dẫn dắt của Canada, các đối tác thương mại của nước này trả đũa bằng một loạt thuế lên hàng xuất khẩu của Mỹ, khiến khối lượng giảm 61% từ 1929 đến 1933. Thuế Smoot-Hawley được bãi bỏ vào năm 1934.

 

Được và mất từ những cuộc chiến này không "phân bổ" một cách đồng đều. Ví dụ, khi ông Trump áp thuế nhập khẩu thép và nhôm, các nhà sản xuất của Mỹ sẽ hưởng lợi trong khi các doanh nghiệp sử dụng thép như sản xuất ôtô chịu thiệt. Đó là chưa kể đến những lĩnh vực bị đối thủ nhắm mục tiêu trả đũa. Như Liên minh châu Âu (EU) từng dọa áp mức thuế quan 25% đối với một loạt hàng hóa Mỹ từ rượu bourbon đến xe máy Harley Davidson nếu ông Trump giữ quyết định đánh thuế 25% với thép và 10% với nhôm nhập khẩu.

 

Trung Quốc mắc những "tội" gì?

 

Mỹ cáo buộc Trung Quốc về một loạt các hành vi thương mại không công bằng.

 

Trung Quốc chiếm 49% tổng sản lượng thép toàn cầu. Cường quốc châu Á bị cho là "bán phá giá" thép và nhôm bằng cách sản xuất nhiều hơn nhu cầu do được Chính phủ trợ cấp hoặc chấp nhận lỗ. Khi đưa ra thị trường thế giới, những sản phẩm này có giá rẻ hơn và khiến doanh nghiệp ở nước không được trợ cấp khó cạnh tranh.

 

Mỹ cũng vừa kết thúc 7 tháng điều tra thực tiễn sở hữu trí tuệ ở Trung Quốc và kết luận rằng nước này làm tổn thương các công ty công nghệ Mỹ bằng nhiều cách khác nhau. Ví dụ, khi muốn tiếp cận thị trường, Bắc Kinh buộc các hãng này phải liên doanh với công ty trong nước và buộc phải chia sẻ phần mềm, bằng sáng chế và bí mật công nghệ. Sau đó, các công ty Trung Quốc đánh cắp và sử dụng để đẩy đối thủ ra khỏi thị trường, Washington khẳng định.

 

Cuối cùng, chính quyền ông Trump luôn cho rằng Trung Quốc không chịu mở cửa thị trường và nhà nước can thiệp quá sâu vào nền kinh tế. Tháng 12 năm ngoái, Mỹ còn đệ trình lên Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) phản đối việc coi Trung Quốc là "nền kinh tế thị trường".

 

Ông Trump đang "tuyên chiến" bằng cách nào?

 

Tổng thống Mỹ đã và đang thực hiện một số hành động nhằm trực tiếp hoặc gián tiếp vào Trung Quốc. Tháng 1, ông áp thuế 15%-50% vào mảng pin mặt trời và máy giặt, báo hiệu một cách tiếp cận hung hăng hơn với đối thủ châu Á. Tháng 3, ông tuyên bố thuế nhập khẩu thép và nhôm áp dụng cho tất cả các nước dù sau đó miễn thuế cho một loạt đồng minh, cho thấy mục tiêu nhằm vào Bắc Kinh.

 

Tuần trước, Nhà Trắng đánh thuế lên đến 60 tỷ USD hàng Trung Quốc. Ông cũng yêu cầu Bộ Tài chính chặn các khoản đầu tư của nước này vào Mỹ để bảo vệ công nghệ. Ông cũng bày tỏ mong muốn giảm 100 tỷ USD thâm hụt thương mại với đối thủ.

 

Trung Quốc có thể phản ứng lại như thế nào?

 

Ngay sau quyết định áp thuế mới nhất của nhà lãnh đạo, Trung Quốc đe dọa sẽ đáp trả bằng mức thuế quan lên 128 mặt hàng của Mỹ trị giá 3 tỷ USD, như thịt lợn, ống dẫn hay rượu vang. Ngoài ra, Bắc Kinh đang xem xét những hành động pháp lý chống lại Washington thông qua WTO.

 

"Chủ nợ" nước ngoài lớn nhất của Mỹ cũng cân nhắc việc giảm mua trái phiếu Kho bạc, một động thái có ảnh hưởng lớn vì thâm hụt ngân sách nước này đang tăng và ông Trump vừa mạnh tay cắt giảm thuế hồi tháng 12 năm ngoái.

 

Trong tương lai, Trung Quốc có rất nhiều mục tiêu để tấn công, từ nông nghiệp đến máy bay. Là thị trường xuất khẩu nông nghiệp lớn thứ 2 của Mỹ (trị giá 20 tỷ USD năm ngoái), nước này có thể trả đũa bằng cách bỏ Mỹ và nhập khẩu đậu nành của Nam Mỹ. Hoặc Bắc Kinh chuyển sang máy bay Airbus của EU thay vì mua Boeing. Hơn một nửa số máy bay thương mại đang hoạt động tại Trung Quốc là của Boeing và đây là thị trường hỗ trợ chính cho 150.000 việc làm tại các nhà máy của hãng trên khắp nước Mỹ.

 

Ai thắng, ai thua?

 

Ông Trump từng tuyên bố "các cuộc chiến thương mại cũng không tồi tệ lắm", tranh luận rằng ông có thể thắng bằng cách tạo áp lực và buộc các nước bỏ một số rào cản thương mại hiện tại.

 

Tuy nhiên, điều được các nhà kinh tế coi như "châm ngôn" là: Không có người chiến thắng trong CTTM. "Smoot-Hawley thảm hoạ đến nỗi ảnh hưởng đến chính sách thương mại của Mỹ trong hơn 80 năm qua", Joshua Meltzer, một chuyên gia cao cấp tại Viện nghiên cứu Brookings, nói. Ông khẳng định không ai muốn lặp lại điều này.

 

Trong trường hợp Mỹ - Trung tiếp tục trả đũa lẫn nhau, người tiêu dùng, doanh nghiệp và rộng ra là nền kinh tế 2 bên đều sẽ thiệt hại, chỉ là bên nhiều bên ít. Nếu định nghĩa "thắng" của vị Tổng thống là mất ít hơn Trung Quốc, có thể Mỹ sẽ thắng. Còn về được mất theo nghĩa thông thường, chỉ sợ rằng cường quốc hàng đầu thế giới thua mất rồi.

 

Không nói đâu xa, Dow Jones sụt hơn 700 điểm thứ năm tuần trước (22/3) và tiếp tục giảm 424 điểm một ngày sau đó. Đến cả những doanh nghiệp Mỹ ở Trung Quốc mà ông Trump đang cố "bảo vệ" cũng dõi theo bước đi của vị Tổng thống trong sợ hãi.

Trang Hồ/ Tổng hợp

---